Παιχνίδι και Εργοθεραπεία
Γράφει η Ελένη Σάννου, Σύμβουλος Εργοθεραπείας,
(Bachelor of Science with Honours First Class Honours in Occupational Therapy
Canterbury Christ Church University)
Αισθησιοκινητικό, εξερευνητικό, κατασκευαστικό, συμβολικό με ή χωρίς κανόνες
το παιχνίδι είναι απαραίτητο για την φυσιολογική ανάπτυξη του παιδιού!
Όλοι οι άνθρωποι αναπτύσσουν το παιχνίδι σε κάποια μορφή του από την πρώτη τους κιόλας επαφή με τον κόσμο. Έτσι διακρίνουμε στάδια που καθορίζουν το είδος του παιχνιδιού που ωστόσο βοηθάει στην ανάπτυξη κάθε παιδιού.
Συγκεκριμένα, το παιδί αρχίζει να παίζει κατά τον πρώτο χρόνο της ζωής του με τη βοήθεια των άκρων και τη μελέτη μερών του σώματός του, τα οποία αναπτύσσονται περισσότερο στο δεύτερο έτος της ζωής του και αυτό το είδος παιχνιδιού ονομάζεται αισθησιοκινητικό παιχνίδι. Αυτό το παιχνίδι βοηθά στην αναγνώριση των μερών του σώματος και στη χρήση των αισθήσεων σε συνδυασμό με την κίνηση για την επίτευξη συγκεκριμένων λειτουργιών, την ανάπτυξη της αδρής κίνησης του παιδιού και την αίσθηση των αντικειμένων και του σώματος σε σχέση με το χώρο και τον προσανατολισμό του. Επιπλέον, ενισχύεται η ισορροπία του παιδιού μέσω του αισθητηριακού συστήματος (αιθουσαίου) αλλά και η αίσθηση της συνειδητοποίησης των μυών (ιδιοδεκτικότητα) του.
Ταυτόχρονα, ένα είδος παιχνιδιού που αρχίζει να αναπτύσσεται στο δεύτερο έτος του κάθε ατόμου είναι το εξερευνητικό. Το παιδί αρχίζει να παρατηρεί τον χώρο που βρίσκεται, γίνεται περίεργο για τα αντικείμενα που έχει στα χέρια του και αναπτύσσει περαιτέρω την αίσθηση της αφής. Πατάει κουμπιά, περιστρέφει τα παιχνίδια που του δίνονται και προσπαθεί να καταλάβει πώς λειτουργούν κοιτάζοντας και εξερευνώντας, αλληλεπιδρώντας με αντικείμενα και βρίσκοντας τρόπους να τα χρησιμοποιήσει. Η περιέργειά του για τα πράγματα γύρω του συμβάλλει επίσης στη γενική του κατανόηση για το πώς να χρησιμοποιεί τις δεξιότητές του για να χειρίζεται αντικείμενα και ενισχύει το ενδιαφέρον του για την εξερεύνηση κάθε νέου αντικειμένου που ανακαλύπτει.
Όταν το παιδί αρχίσει να κατανοεί τις διάφορες λειτουργίες των αντικειμένων γύρω του, είναι έτοιμο να περάσει στο επόμενο στάδιο του παιχνιδιού, το στάδιο της κατασκευής (κατασκευαστικό παιχνίδι). Συνδυάζοντας πράγματα μεταξύ τους, ή μεταμορφώνοντας και χρησιμοποιώντας τα με διαφορετικούς τρόπους, παράγει τα δικά του, και νιώθει ότι δημιουργεί κάτι προσωπικό. Αναπτύσσει αδρή και λεπτή κινητικότητα, μαθαίνοντας οργανώνει τις κινήσεις του για να παράγει συγκεκριμένα αποτελέσματα. Η χρήση πλαστελίνης και άλλων υλικών στην κατασκευή μπορεί να ενισχύσει την αίσθηση της αφής του παιδιού και να το βοηθήσει να επεξεργαστεί και να λάβει ερεθίσματα με πιο ομαλό τρόπο. Κατά τη νηπιακή ηλικία, από 3 έως 7 ετών, ένα φυσιολογικά αναπτυσσόμενο παιδί αρέσκεται ιδιαίτερα στο κατασκευαστικό παιχνίδι και καθώς μεγαλώνει το βελτιώνει περισσότερο με την εξάσκηση και κάνει όλο και πιο πολύπλοκα παιχνίδια κατασκευών.
Στην ηλικία των 3 ετών, το παιδί αρχίζει να αποδίδει νόημα στα πράγματα γύρω του, συμβολίζοντας ένα αντικείμενο στην καθημερινότητά του ως κάτι άλλο. Το συμβολικό παιχνίδι κυριαρχεί στην ηλικία των 5 ετών, όταν το παιδί θέλει να παίξει συγκεκριμένο ρόλο, αλλά και να τον αναθέσει σε πράγματα γύρω του για να τα χρησιμοποιήσει με άλλους τρόπους. Αντιπροσωπεύει καταστάσεις στην καθημερινότητά του, αναπτύσσει μεγαλύτερη αίσθηση φροντίδας και ευθύνης, ενώ ταυτόχρονα χρησιμοποιεί τα απλά αντικείμενα του για να διασκεδάσει μόνο με τη φαντασία του.
Οι προέφηβοι ηλικίας 7-11 ετών προτιμούν παιχνίδια με κανόνες, όπως επιτραπέζια παιχνίδια, ομαδικά παιχνίδια ή παιχνίδια όπως κρυφτό, τα οποία είναι πιο ελεύθερα αλλά εξακολουθούν να πλαισιώνουν κάποιους κανόνες εσωτερικά. Μέσα από αυτά τα παιχνίδια, τα παιδιά μαθαίνουν να κοινωνικοποιούνται, να υπακούουν και να αποδέχονται κανόνες και να συνεργάζονται με άλλους για την επίτευξη κοινών στόχων, ενώ ορισμένα επιτραπέζια παιχνίδια βοηθούν και τη γνωστική ικανότητα των παιδιών.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΗΣ ΕΡΓΟΘΕΡΑΠΕΙΑΣ
Το παιχνίδι στην εργοθεραπεία αντιμετωπίζεται κυρίως ως διαδικασία απόκτησης δεξιοτήτων, ως προετοιμασία για την ενηλικίωση, και ως προσαρμογή στην κοινωνία και στις ευθύνες της καθημερινότητας. Μέσω του παιχνιδιού, τα παιδιά κερδίζουν την κυριότητα για τον τρόπο που το σώμα τους λειτουργεί σε σχέση με τις απαιτήσεις των δραστηριοτήτων και του περιβάλλοντος και αποκτούν γνώση για τον κόσμο γύρω τους. Μαθαίνουν τι είναι σε θέση να κάνουν, μαθαίνουν πως να κάνουν διάφορα πράγματα και πως λειτουργούν τα πράγματα. Εξασκούν την ισορροπία, την κινητικότητα, τις γνωστικές και κοινωνικές δεξιότητες, καθώς και τις δεξιότητες αυτοφροντίδας. Το παιχνίδι προκαλεί τα παιδιά, επεκτείνοντας τις ικανότητες και τη φαντασία τους.
Βιβλιογραφικές Αναφορές
Τζονιχάκη, Ι., Μοροζίνη, Μ. & Πολίτης, Ι. (2012) Διδακτικές σημειώσεις: Eιδικές θεραπευτικές τεχνικές στην Εργοθεραπεία , Αθήνα.
Κουλουμπή, Μ. (2017) Η προσέγγιση της εργοθεραπείας: Έργο και Δραστηριότητα, Αθήνα.
